یونجه (ترکی)، (کابلی:رشقه، هراتی:سبست) یا اسپست (medicago sativa به معنی علف مادها) اولین بار توسط مادها برای تأمین غذای اسب هایشان اهلی گردید. یونجه اصولاً مبدأ کویری دارد ودر حال حاضر در تمام مناطق معتدل و شبه قاره کشت میگردد.
یونجه گیاهی است چند ساله یا دائمی که ریشه ایی راست و مستقیم دارد و به ریشه اولیه یونجه معروف است به موازات پیدایش ریشه اولیه، قسمت هیپوکوتیل در زیر سطح خاک قرار میگیرد و با طویل شدن زیر لپه باعث جوانه زدن و خارج شدن از سطح خاک میشود. یونجه جوانه زده در این موقع نسبت به آب بیش از اندازه، کمبود آب، شوری خاک و یا سله بستن سطح خاک حساسیت خاصی نشان میدهد. چنانچه در این موقع سطح خاک سله ببندد، زیر لپه یونجه که به صورت قوسی در زیر سطح خاک قرار گرفته است نمیتواند به سهولت سطح خاک را بشکافد واز آن خارج شود چنانچه زیر لپه یونجه بتواند از سطح خاک خارج گردد در این موقع یونجه جوانه زده فقط دارای دو لپه یا کوتیلدون است که به صورت برگهای متورم به نظر میآیند. این برگ اولیه ساده و معمولاً قلبی شکل است و شباهتی با برگهای اصلی یونجه ندارد. بعد از گذشت مدتی، نخستین برگ مرکب سه برگچهای یونجه به وجود میآید که به تدریج با ادامه رشد و نمو، سایر برگهای مرکب نیز تشکیل میشود. گیاه یونجه علاوه بر ریشه راست و مستقیم اولیه، ریشههای جانبی نیز دارد که از سلولهای حاشیه استوانه مرکزی ریشه اصلی سرچشمه می گیرندعامل موفقیت یونجه در مقاومت به کلیه عوامل نامساعد و همچنین استفاده از مواد غذایی تحت الارض، برخورداری از یک سیستم ریشه قوی میباشد. ارتفاع آن تا یک متر میرسد برگهای آن دارای سه برگچه میباشد برگچههای نوک تیز، سبز رنگ و بیضی شکل است. گلهای یونجه بشکل سبز و برنگ بنفش تیره یا آبی روشن است میوه یونجه مانند صدف بوده و دانه داخل میوه مانند لوبیا ولی کوچکتر از آن میباشد.
انواع گونه های یونجه :
- یونجههای ایرانی عبارتاند از: همدانی، بمی، یزدی، قره یونجه، بغدادی، مهاجرانی، قره یونجه خورونده، هراتی، افغانی، فامنین و دشته ای
- یونجه خارجی موآپا – سونورا – سی ریور –سکوئل – ماسیرسا- رنجر- کانادایی- هاردیگان- ترکستانی
کشاورزی یونجه
در مناطقی که دارای زمستانها معتدل هستند بهتر است بونجه را بهتر است در پاییز به اندلزه کافی زود کاشت. تا قبل از اینکه سرما رشد آن را متوقف کندگیاه بتواند مستقر شود؛ و در مناطقی که دارای زمستانها سرد هستندگیاه باید در بهار کشت شود وکشت آن باید زود انجام شود تا قبل از شروع گرما تابستانه گیاه مستقر شود. کاشت یونجه با بذر کار بر کاشت با دست ترجیح دارد؛ و فاصله بین ردیفها ۱۴۰-۱۵۰سانتیمتر و عمق کاشت ۱-۳ سانتیمتر در نظر گرفته شده.
از علفها هرز برای این گیاه سس است که بسیار خطر ناک است و میتواند کل منطقه را آلوده کند و میتوان با نفت یا علف کشها تماسی یا سوزاندن آن را کنترل نمود.
مقدار آب مورد نیاز یونجه در سال تقریباً ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیمتر است
تناوب یونجه با گیاهان دیگر
در تناوب یونجه برای گیاهی که بعد از خودش کاشته میشود بسیار سودمند است. به علت داشتن گره (گیاهشناسی وفعالیت ریبزوبیوم تثبیت کننده نیتروژن) البته برای اینکه چنین اتفاقی بیقتد باید زمانی که هنوز عملکرد خوبی دارد باید آن را زیر خاک نمود. اگر در زیر رو نمودن آن تأخیر کنیم یا مورد حمله علفها هرز قرار گیرد دیگر برای گیاه بعدی سودمند نخواهد بود.
علف هرز سس یونجه
رنگ رشتههای این گیاه سس نارنجی مایل به زرد است. مهمترین میزبان آن یونجهاست. سس نه تنها طعم یونجه را به عنوان علوفه نامطلوب میسازد بلکه آن را تا حدی نیز سمی مینماید. در صورت کنترل ننمودن آن محصولاز نظر کمی و کیفی کاهش یافته و عمر مزرعه کوتاه میشود. میزبانهای دیگر این سس عبارتاند از: چغندرقند. بعضی از سبزیهای جالیز. شبدر قرمز. نخود سفید. سسی که معمولاً به علفهای هرز کنار مزارع و جادهها. به خصوص خارشتر میزند. از این نوع سس است.
روش مبارزه با سس یونجه
- استفاده از بذر خالص برای کاشت یونجه
- استفاده از کودهای غیر آلوده به سس
- کاشت یونجه در اواخر تابستان یا در پاییز به جای بهار آلودگی اولیه سس را با رسیدن فصل سرما از میان میبرد.
- کاشت با تراکم بالا ایجاد سایه مینماید و از جوانه زدن سس جلوگیری به عمل میآورد.
- در مناطقی که یونجه باید در بهار کاشته شود میتوان از ۱۵-۱۲کیلو گرم در هکتار علف کش دکتال (کلرتال دیمیتل۷۵درصد پودر) قبل از سبز شدن یونجه و علفهای هرز از جمله سس استفاده نمود. در یونجه چند ساله (از سال دوم به بعد) دکتال را میتوان در اواخر زمستان اندکی قبل از رویش بهاره یونجه سمپاشی نمود. هنگام مصرف این علف کش زمین باید از رطوبت کافی برای تأثیر بیشتر سم برخوردار باشد؛ بنابراین در صورت خشک بودن زمین یک نوبت آبیاری مزرعه توصیه میشود.
- در صورتی که پیشگیریهای فوق انجام نشد و یا به عللی مؤثر واقع نشد و مزرعه باز هم به سس آلوده گردید لکههای آلوده به سس را میتوان به روشهای زیر از میان برد: پاشیدن محلول۱٪ پاراکوت (یا۳لیتر در هکتار) در منطقه آلوده به سس. سوزانیدن منطقه آلوده توسط شعله افکن و یا وسایل مشابه. پاکسازی مکانیکی منطقه از سس و بیرون بردن انگل به خارج از مزرعه.
- در صورتی که منطقه وسیعی از مزرعه به سس آلوده باشد میتوان توسط علفکش رانداپ (گلیفوزیت۴۱درصد ای سی) به میزان ۷۳۰-۳۶۰سی سی در هکتر زمانی که یونجه ارتفاع ۲۵- ۲۰ سانتیمتر داشته باشد سمپاشی نمود. این سمپاشی باید یک با پس از ده روز تکرار شود. در یونجه سال اول سمپاشی باید در زمان ۸ برگی یونجه انجام پذیرد.
- در زمان آلوده بودن یونجه به سس برداشت محصول باید قبل از به بذر رفتن سس صورت پذیرد تا از انتشار بذر ممانعت شود.
- از سال دوم به بعد تأخیر در برداشت یونجه با سایه انداختن روی زمین مانع جوانه زنی بذر سس میشود
- درزمان آلوده بودن واز چین دوم میتوان از سم پرسوئیت نیز استفاده نمود.
اثر علف کشها برروی سایر علفهای هرز یونجه
بررسی و آزمایش اثر چند علفکش بر روی علفهای هرز یونجه در آذربایجانشرقی در دو منطقه محل اجرای طرح (مراغه – بستانآباد) نشان دادهاست که استفاده از علفکشهای بنتازون ۳ و ۲/۵ لیتر در هکتار، متری بوزین ۷۰۰-۱۰۰۰ گرم در هکتار نسبت به شاهد بدون وجین اختلاف معنیداری داشته از نظر تأثیر بر روی علفهای هرز پهنبرگ در یک سطح آماری قرار گرفتند. علفکشهای متری بوزین ۱۰۰۰ و ۷۰۰ گرم در هکتار، هالوکسی فوپ اتیل ۲ لیتر در هکتار، فلوآزیفوپ بوتیل ۲ لیتر نسبت به شاهد بدون وجین اختلاف معنیداری داشته و از نظر تأثیر بر روی علفهای هرز باریک برگ در یک سطح واقع شدهاند.
ویژگی های دارویی یونجه :
یونجه از نظر طب قدیم ایران گرم است. البته تازه آن گرم و تر و خشک شده آن گرم و خشک است.
- یونجه از نظر اینکه دارای بسیاری از مواد معدنی میباشد شیره آن برای بچههایی که در حال رشد هستند و اسخوان بندی محکمی ندارند بسیار مفید است. حتی امروزه پودر این گیاه را در داروخانهها میفروشند. برای تهیه شیره یونجه باید مقدر ۳۰۰ گرم یونجه را در یک لیتر آب ریخت و آنرا جوشانید تا مقدر آب آن به نصف تقلیل یابد سپس آنرا صاف کرده و مقدر کمی عسل به آن اضافه کنید که بصورت شربت داراید. مقدر مصرف برای اطفال ۲۰۰ گرم در روز است و برای اطفال شیرخوار حدود ۵۰ گرم میباشد که میتوان به شیر آنها اضافه نمود. اشخاص بزرگسال هم برای بالا بردن انرژی میتوانند از این شیره استفاده کنند.
- یونجه را بصورت تازه و یا جوانه آنها رابا سالاد میل کنید. جوانه یونجه را بصورت بسته بندی شده میتوانید از سوپر مارکتها خریدری کنید.
- یونجه ملین است.
- یونجه دو برابر اسفناج آهن دارد بنابراین خون ساز است و برای کسانیکه به کم خونی مبتلا هستند مفید است.
- یونجه بعلت درا بودن آهن برای درمان بیماری راشیتیسم بکار میرود.
- عوارض کمبود ویتامین ث با خوردن یونجه از بین میرود.
- یونجه تازه در بسیاری از کشورها مانند چین و روسیه و آمریکا به مقدر زیاد بجای اسفناج مصرف میشود.
- یونجه را در داروخانهها و فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانهها بصورت پودر، کپسول و قرص بفروش میرسانند. مقدرمصرف آن سه قرص در روز است.
- با همه مزایایی که یونجه دارد در خوردن تازه آن نباید زیاده روی کرد زیرا بسیار نفاخ است و حتی حیواناتی که به مقدر زیاد از آن میخورند بعلت گاز زیاد ممکن است تلف شوند.
- ضماد پخته یونجه را اگر روزی چند بار روی اعضایی که رعشه دارند بگذارید آنها را شفا میدهد.
- تخم یونجه قاعده آور است و برای این منظور تخم یونجه را بصورت دم کرده مصرف کنید.
- دم کرده یونجه درمان اسهال است.
- برای نرم کردن سینه و تسکین سرفه روزی ۲-۳ فنجان دم کرده تخم یونجه را مصرف کنید.
- برای درمان رعشه تخم یونجه را در روغن زیتون بریزید و مدت یک هفته جلوی آفتاب بگذارید سپس آنرا صاف کنید و روزی چند قاشق از آنرا بخورید و همچنین روی اعضایی که رعشه دارند بمالید.
- یونجه حاوی مقدرزیادی ویتامین است. کوبیده آن زخم را به سرعت الیتام داده و از خونریزی جلوگیری میکند.
مواد معدنی وپروتینها
یونجه سرشار از ویتامینهای A،C،E،K و همچنین دارای آمیلاز که آنزیم مخصوص هضم مواد نشاستهای است میباشد. آنزیمهای بسیاری در یونجه یافت میشود بهعنوان مثال میتوان از امولسین، اینورتاز، و پکتیاز نام برد. یونجه دارای حدود ۲۰٪پروتئین میباشد آمینواسیدهای موجود در پروتئینهای یونجه عبارتاند از: لیزین، آرژنین، هیستیدین، آدنین، فنیل آلانین، آسپاراژین و سیستین. یونجه دارای اسید فسفریک نیز هست. یونجه همچنین دارای منیزیوم، آهن و مقدار جزئی ارسنیک و سیلیس است؛ بنابراین یونجه از نظر مواد غذایی بسیار قوی است و غذای خوبی برای انسان و حیوانات است.
بقدار قابل ملاحظهای ویتامین A , B6,D،E,C ,K ومواد معدنی پتاسیم کلسیم فسفر و منیزیوم میباشد.
منبع : ویکی پدیا